Polonia w New Britain
Krótka Historia
Polonia w New Britain Krótka Historia
Centrum Miasta New Britain ca. 1940
Tereny obecnego New Britain były niegdyś zasiedlone przez Indianów plemienia Tunxis, którzy na tych terenach zajmowali się myśliwstwem i rybolostwem przed przybyciem osadnikow z Europy. W pierwszej polowie XVIII wieku osada ta stała się małą, spokojną społecznością, podobną do innych osad Nowej Anglii. Osadnicy byli głównie pochodzenia anglo-saskiego, i byli protestantami. W latach czterdziestych XIX wieku stan ten zaczął ulegać zmianie, kiedy wielu katolików zaczęło przybywać z Irlandii. Kilkadziesiąt lat póżniej znaczna ilość przybywających Szwedów i Niemców przyczyniła się do dalszego urozmaicenia społeczności New Britain. Dopiero około 1880 roku mała ilość imigrantów ze wschodniej i południowej Europy zaczęła być zauważalna. Z czasem, coraz więcej imigrantów przybywało z całej Europy, tak że w 1930 roku pełne 80% społeczności miasta skladało się z imigrantów i ich potomków. New Britain był wtedy największym skupiskiem Armenczyków, Szwedów, Asyryjczyków i Polaków w stanie Connecticut.
Najwiekszą grupą etniczną z wyżej wymienionych byli jednak Polacy. Przyciągani obfitym rynkiem pracy, podobnie jak wiele innych narodowości, znajdowali oni zatrudnienie w wielu zakładach przemysłowych tego miasta w początkach XX wieku. Przemysł odgrywał zawsze istotną rolę w historii New Britain, którego motto “Industria implet alveare et mele fruitur” (“Przemysł wypełnia ule i daje miód”) podkreśla ten fakt. Małe odlewnie i inne zakłady takie jak North and Judd, Stanley Works, Russell and Erwin, Landers, Frary and Clark i Corbin itd. rozwinęły się z małych budyneczków do tego stopnia, że ich nowe siedziby, potężne murowane budynki fabryczne, zdominowały horyzont miasta. Produkowały one głównie produkty metalowe, okucia budowlane, narzędzia, sprzączki, sztućce, noże, sprzęt gospodarstwa domowego, gwoździe, śruby, zamki oraz wiele innych wyrobów metalowych. New Britain stało się znane jako “Zelazne Miasto Swiata”, nie mające sobie równych na świecie. W 1920 roku, w New Britain produkowana była niemalże jedna trzecia okuć budowlanych w Stanach Zjednoczonych, a więc tytuł “Zelaznego Miasta Swiata” był w pełni zasłużony.
Osadnicy
W 1900 roku Polacy zgrupowani byli w jednej dzielnicy miasta niedaleko centrum. Spis ludności z tego właśnie roku zawiera dane o 1,168 Polakach urodzonych w Polsce; liczba ta jednak jest znacznie mniejsza niż dane w księgach parafialnych. W rzeczywistości w New Britain mieszkało około dwóch tysięcy Polaków. Mieszkali oni głównie blisko miejsca zatrudnienia.
Fabryka North and Judd przy ulicach East Main i Stanley
Rejon Broad Street, który zamienił; się w “ulicę Główną” na początku XX wieku, stał się kolebką polskiej społeczności. Najwczesniejsze zapiski o Polakach wspominają ulice takie jak High Street, Grove Street, Orange Street and Myrtle Street. Polscy osadnicy wybierali tę lokalizację z powodu bliskości do zakładów przemysłowych gdzie wielu z nich pracowało. Większość nieruchomości zakupionych przez Polaków po raz pierwszy znajdowała się właśnie w tym rejonie. Na przełomie XX wieku rejon ten miał raczej wiejski wygląd niepodobny do gęsto zabudowanego miasta w dniu dzisiejszym. Wiele ulic w okolicy Broad Street nie istniało wowczas, a teren ten był otoczony lasem. Z czasem imigranci stali się finansowo mocniejsi, co spowodowało rozwój tego regionu. Na Broad Street zaczęły się pojawiać budynki handlowe oraz trzy- i sześcio-rodzinne domy. Powstały siedziby polskich klubów i organizacji. Zaczęto budowę nowych ulic i domów. W połowie lat dwudziestych Polacy zamieszkiwali (i byli właścicielami) większości nieruchomości w piątym okręgu wyborczym, czyli północno-zachodniej części miasta. W rzeczywistości Polacy stworzyli “miejską wieś”, czyli samowystarczalne miasto w mieście, gdzie wszystkie potrzeby mieszkańców mogły być zaspokojone. W tym czasie polscy lekarze mogli cię wyleczyć, polski mechanik mógł naprawić twój samochód i mogłeś iść na zakupy do wielu polskich sklepów i straganów.
Widok ogólny dzielnicy Broad Street z lat 1920tych.
W dniu dzisiejszym, okolice te zmieniły się bardzo pod względem architechtonicznym, zarówno fizycznie jak i demograficznie od stanu z początku tego wieku. Pewna część domów w tym rejonie jest zamieszkała przez lokatorów hiszpansko-języcznych. Północna część bocznych ulic Broad Street, jest ciagle zamieszkała w wiekszości przez Polaków. Polska populacja jest nadal liczebna, chociaż zmniejszająca się z roku na rok. Bardziej ambitne i lepiej wykształcone dzieci i wnuki imigrantów opuszczją ten rejon na korzyść lepszych, bardziej prestiżowych dzielnic miasta, lub przenoszą się do sąsiadujących miejscowości oferujących podmiejski styl życia. Ta tendencja powoduje, że ci urodzeni w Ameryce Polacy tracą więzi ze “starą dzielnicą”.
Pochodzenie
W obliczu Kościół Najświętszego Serca
Obszar Polski na początku XIX wieku był podzielony przez sąsiadujące mocarstwa Rosji, Austrii i Niemiec. Uciekając przed złymi warunkami życiowymi oraz prześladowaniami ze strony zaborców, którzy tępili polski język i kulturę, wielu Polaków opuściło ojczyznę z początkiem lat siedemdziesiątych XIX wieku. Jednym z nich był Tomasz Ostrowski, któremu przyznaje się miano pierwszego polskiego osadnika w New Britain. Ostrowski, podobnie jak wielu innych po nim, przybył z terenów owczesnego |zaboru rosyjskiego. Blisko dwie trzecie polskich uchodzców było z “Ruskiej Polski”, a większość pozostałych było z Galicji, pod zaborem austriackim. Polaków z zaboru pruskiego było tu stosunkowo niewielu, podobnie jak w pozostałej części Nowej Anglii.
Polscy mieszkańcy New Britain przybyli głównie z gubernii grodzieńskiej, łomżyńskiej i płockiej, oraz w mniejszej choć znamiennej liczbie z pewnych parafii w Galicji oraz gubernii suwalskiej pod rosyjskim zarządem. Z parafii takich jak Dąbrowa Białostocka w gubernii grodzieńskiej oraz Myszyniec w gubernii łomżyńskiej przybyło najwięcej osadników. Wola Raniżowska w Galicji i okolice zapewniły wielu robotników dla fabryk w New Britain. Wczesne księgi ludności wskazują na przemieszczanie się polskich osadników oraz ich potomków urodzonych w Ameryce z innych osad polonijnych szczególnie z terenów kopalnianych takich jak powiaty Luzerne, Lackawanna i Schuylkill w stanie Pennsylvania, i szczególnie z miast takich jak Shenandoah, Nanticoke and Dickson City. Inni przybyli do New Britain z wielu miejsc w pobliskim stanie Massachusetts, naprzykład Three Rivers, Thorndike, South Deerfield, Northampton i Turners Falls. Wielu przybyło rownież z Brooklyn w Nowym Jorku, oraz różnych miejsc na Long Island, a także z wielu polskich osad w stanach Maine, Rhode Island, Vermont, New Hampshire, New Jersey, Michigan, Ohio oraz innych.
Struktura organizacyjna i życie społeczne
Kościół Świętego Krzyża i Szkoła
Głównym celem imigrantów drugiej połowy XIX wieku było zorganizowanie polskiej parafii w celu kontynuacji w “nowym kraju” tradycji religijnych i kulturowych przywiezionych z Polski. Kościół parafialny w polskiej wsi był centralnym punktem życia duchowego, a podczas świąt i dni świętych życie towarzyskie obracało się wokół niego. W czasie zaborów w XIX wieku, kościół był często jedynym miejscem wolnym od opresji zaborców. W związku z tym, nie jest to zaskakujące, że polscy osadnicy nie czekali długo aby stworzyć swoje własne parafie i jednocześnie odtworzyć życie towarzyskie i tradycje które znali z Europy.
Utworzenie parafii było często zapoczątkowane przez sformowanie towarzystwa lub związku, który zajmował się zbieraniem funduszy na budowę kóscioła. Tak wieć, 29 września 1889, Towarzystwo Bratniej Pomocy Swiętego Michała Archanioła zostało ustanowione, w celu nie tylko fundacji budowy kościoła, ale również jak nazwa |wskazuje, w celu wsparcia i pomocy dla potrzebujących. W tych czasach właśnie, tego typu organizacje były potrzebne i niezastąpione wśród wszystkich grup etnicznych.
Wysiłki te przyniosły owoce 14 listopada 1894 roku; oficjalna petycja o budowę kościoła katolickiego pod wezwaniem Swiętego Kazimierza Królewicza, została wręczona biskupowi archidiecezji Hartford. Krótko potem, drewniany kościół został wzniesiony na ulicy Orange. Dziś znany jako Kościół Serca Jezusowego (nazwa została zmieniona w międzyczasie), ten skromny drewniany budynek został usunięty, a na jego miejscu zbudowano wspaniały gotycki kościół w 1907 roku. Pierwszym proboszczem był ks. Tomasz Miscicki. W 1895 roku proboszczem został Ks. Lucjan Bójnowski i służył potrzebom zarówno duchowym jak i materialnym polskiego społeczeństwa w New Britain aż do śmierci w 1960.
Ksiądz Lujan Bójnowski był jednym z najbardziej zasłużonych polskich obywateli New Britain. Urodził się w Swierzbutowie, parafia Dąbrowa, gub. Grodno, w 1868 roku. W roku 1888 przybył on do Stanów Zjednoczonych i wkrótce wstąpił do seminarium duchownego w Orchard Lake w stanie Michigan. Po wyświęceniu został przydzielony do parafii słowackiej w Bridgeport, stan Connecticut gdzie służył przez około sześciu miesięcy. Jego przybycie do New Britain w 1895 zaczęło “erę ks. Bójnowskiego” i odegrało bardzo ważną rolę w historii Polonii tego miasta.
Kościól i Szkoła Św. Krzyża przy Farmington Avenue
Osiągnięcia Ks. Bójnowskiego były znaczne. Jego wysilki w celu zapewnienia opieki dla wiernych od kołyski aż do grobu zajmowały wiekszość jego czasu. Zapoczątkował on wiele stowarzyszeń religijnych w parafii, pierwsze z nich to Towarzystwo Panień Dzieci Maryji pod Opieką Niepokalanego Poczęcia utworzone 14 lutego 1897 roku. W tym samym roku, 11 lipca zorganizował on Towarzystwo Imienia Jezusa i 15 lipca Towarzystwo Sióstr Różancowych. Stowarzyszenie Rycerzy Bolesława Chrobrego zostało utworzone w 1895. Oprócz towarzystw religijne utworzono tez dwie rganizacje polityczne. Obydwie zapoczątkowane w październiku 1900 były świadectwem pewnych tarć w polskiej spoleczności w New Britain. Pierwsza, Polski Klub Polityczny #1 nie cieszył się poparciem Ks. Bójnowskiego. Drugi, który miał poparcie proboszcza, to Polski Klub Obywatelski. W 1904 roku Ks. Bójnowski utworzył Zakon Sióstr Niepokalanego Poczęcia. Przez niego również ufundowany został Polski Sierociniec p. wezw. Matki Boskiej Różanostockiej, nazwa pochodząca ze słynnego obrazu z jego rodzinnej parafii.
W następnych dekadach XX wieku zostało stworzonych więcej organizacji. Wiele towarzystw kościelnych zostało utworzonych, między innymi kilka placówek Zjednoczenia Polskiego Rzymsko-Katolickiego, organizacji ubezpieczeniowej z siedzibą w Chicago. Były to Towarzystwo św. Agnieszki utworzone w 1912 roku, Towarzystwo św. Lucjana utworzone w 1907 roku, Towarzystwo św.Rozy z Limyutworzone w 1929 roku oraz Tow. Sw Alojzego. Stowarzyszenie Bratniej Pomocy św. Piotra i Pawła pojawiło się na scenie w 1912 roku. Grupy Związku Polskiego Narodowego powstały w 1899, w 1912 i w 1930. Kilka innych organizacji politycznych zostało stworzone w tym czasie w celu osiągnięcia wpływów politycznych przez liczebną Polonię New Britain. Demokratyczny Klub Polityczny im.Pułaskiego został stworzony w 1931 roku włącznie z korpusem pomoczniczym pań. Też powstał Polsko-Amerykański Klub Republikańskiej (póżniej zw. Oaks Club) w tym czasie. Gniazdo Polskich Sokołów pojawiło się w 1907 roku, a wzrastajaca liczba polskiej inteligencji i wlascicieli przedsiębiorstw zorganizowała Polsko-Amerykańskie Stowarzyszenie Fachowców i Przedsiębiorców ok. roku 1912.
Widok cmentarza Sacred Heart 1920
Czasy kkryzysów, takich jak pierwsza wojna światowa, spodowały rozwinęcie działalności spolecznej tutejszej Polonii w odpowiedzi na wydarzenia w Polsce. Podczas pierwszej wojny światowej, New Britain był placówką rekrutujacą żołnierzy do Polskiej Armii w Ameryce, która walczyła o niepodległość Polski. Komitet Obywatelski, który został sformowany przed wojną, zbierał fundusze dla niepodległej Polski oraz przyczyniał się do aktywnego udziału wojennego zbierając ponad 870,000 dolarów na różne cele związane z wojną, na przykład dla inwalidów wojennych. Placówka Weteranów Armii Polskiej w Ameryce została utworzona wkrótce po wojnie w roku 1920. Podobna działalność miała miejsce w czasie drugiej wojny światowej kiedy tozorganizowano Generalny Komitet Pomocy dla Polski w 1940 roku. Po wojnie Polski Legion Weteranów Amerykańskich (PLAV) został stworzony. Jednocześnie nie zapomniano o działalności kulturowej. Kółko Teatralne św.Elżbiety zostało utworzone w 1925 roku. Chór parafialny i grupy chóralne były również bardzo aktywne. Młodsze, urodzone w Ameryce osoby polskiego pochodzenia były członkami klubu Polonaise, Klubu 44 lub innych podobnych organizacji.
Innym osiągnięciem Ks. Bójnowskiego było ustanowienie polsko-języcznej gazety w 1907 roku zatytułowanej “Przewodnik Katolicki” drukowanej do końca lat 60-tych, oraz otwarcie domu starców im. Sw. Lucjana w 1925 roku.
Nowsze polskie organizacje powstały w latach póżnięjszych, i napływ imigrantów z Polski do New Britain nadal trwa. Osoby pochodzenia polskiego zainteresowan historią swoich przodków utworzyli Polskie Towarzystwo Genealogiczne w Connecticut w 1984 roku, łącznie z Archiwum i Centrum Danych które zbiera informacje na temat historii społeczności oraz historii poszczególnych rodzin. Polskie grupy popierajace polską telewizję powstały w ostatnich latach. Polskie Dożynki zostały przywrócone do życia w 1980 roku, są one odwiedzane przez tysiące uczestników. W uroczystościach z okazji 50-tej rocznicy zakónczenia drugiej wojny światowej zgromadziło się wielu uczestników świadcząc o zainteresowaniu mieszkańców miasta w swoich historycznych korzeniach.
XXI wiek przynosi wiele wyzwań dla Polonii z New Britain. Członkowie obecnych klubów i organizacji starzeją się i ich szeregi sie zmniejszają. Więzi które przez tak długo łączyły to stare sąsiedztwo zanikają, ale nie ma wątpliwości co do tego, że Polonia w New Britain dostosuje się do nowych warunków. Przetrwamy.
